DE DRIE HIERARCHEN – HOMILIE VAN BISSCHOP ATHENAGORAS VAN SINOPE

We eren deze maand de gedachtenis van de Drie Oecumenische Leraren en Hiërarchen, patroonheiligen van deze parochie, maar ook van het onderwijs. Vandaag vieren we een feestelijke Liturgie, met de deelname van vertegenwoordigers van het onderwijs, leerlingen en leerkrachten. Deze laatsten spannen zich in opdat de jonge generatie kan en mag genieten van degelijk onderricht en een deugdzaam bestaan; maar ook dat ze kan werken aan de zuiverheid van de ziel en de schoonheid van de kennis. We eren de gedachtenis van de Drie Hiërarchen! Heeft deze viering echter zin in tijden in dewelke we grootse problemen trotseren? Of vieren we dit feest eenvoudig als een folkloristisch feest, zonder betekenis en wezenlijke inhoud; enkel als een herinnering aan een ver verleden, sinds de Drie grote Kerkvaders 17 eeuwen geleden leefden.

Kan dit feest betekenis hebben in een tijdperk van de globalisatie; in de gemeenschap van de nieuwe snelheden van het internet en de hedendaagse technologie; in een nieuwe wereld die beheerst wordt door de successen van de biotechnologie? Het antwoord voor hen die de kritikaliteit van onze tijd bestuderen, kan slechts ‘JA’ zijn! Ja, het feest van de Drie Hiërarchen heeft zin omdat we beetje bij beetje de zin van het onderwijs verliezen, en als we de zin van het onderwijs verliezen, dan hebben we eveneens de zin van het leven verloren. En dan heeft het geen zin meer van te bestaan! We hebben nood aan de Heiligen Basilios, Gregorios en Johannes Chrysostomos, opdat zij ons opnieuw zouden herinneren dat de ware bestemming van het onderwijs slechts deze kan zijn die zij zelf hebben beleefd en ons hebben overgeleverd: nl. de band tussen de kennis en de deugd met het oog op een totale vervolmaking van de mens! Want diegene die alleen de kennis heeft verworven, zonder de deugd, wordt ongetwijfeld aanleiding van vernieling. Want de kennis zonder de deugd vervaardigt ‘slimme’ bommen, die met chirurgische preciesheid levens en culturen vernielen. We hebben het al beleefd en beleven het nog op tragische wijze! Want de kennis zonder de deugd heeft reeds twee wereldoorlogen teweeggebracht en één atoomoorlog. Want de kennis zonder deugd ontneemt van onschuldige kinderen in Zuid-Amerika en in Afrika levensnoodzakelijke organen, om ze te transplanteren bij rijke West-Europeanen en Amerikanen. Dit alles werd mogelijk door onderlegde wetenschappers, die heel intelligent zijn, maar een leeg hart hebben. Daarom houden we voet bij stuk: ja, kennis is een groot goed, maar in samenhang met de deugd; omdat het onderwijs zonder de deugd i.p.v. zegen een vloek wordt voor de mensheid.

De Drie Hiërarchen zijn niet zomaar Kerkvaders. Ze genoten van een universele opleiding en hadden een zeer brede kennis. Ze kenden niet alleen theologie, maar beheersten vele wetenschappen van hun tijd en studeerden aan de meest vermaarde centra. De Heilige Basilios was onder meer chirurg en astronoom. De Heilige Gregorios kreeg reeds toen hij nog studeerde een universitaire leerstoel toevertrouwd. Hij onderwees slechts twee jaar en keerde daarop terug naar zijn vaderland – de Pontus – om er kennis te maken met het ascetisch leven. Ook Chrysostomos was een ware ster in de wetenschappen. Maar wat verbond de Drie? De kennis met een ascetische ethos. Ze maakten van het onderwijs een zaak van het leven en dat is wat zij ons precies hebben doorgegeven: nl. een onderwijs die de mens respecteert; een onderwijs die de mens dient en hem niet tot een slaaf maakt. Een onderwijs die de mens transfigureert. Een onderwijs waar heersen: het charisme, de liefde, de openbaring van de ware roeping van elke leerling: m.a.w. een onderwijs die vreugde en voldoening afdwingt.

Het voorstel van de Drie Hiërarchen m.b.t. het onderwijs is baanbrekend, zelfs voor ons tijdperk. Johannes Chrysostomos zegt: “De kinderen moeten niet onderwezen worden dat wat de leerkracht wilt, maar al datgene wat de leerling kan vatten en opnemen”. Daarom zei Gregorios ook dat de leerkracht in staat moet zijn de roepingen van zijn leerlingen te onderscheiden en hen bij te staan in hun beroepskeuze, die bepalend kan zijn voor hun verdere levensloop. Opdat de leerkracht hierin kan slagen en opdat hij algemeen zou slagen in zijn opdracht dient – volgens Basilios – de leerkracht “weet te hebben van de psychologie van de mens, de Heilige Schrift te bestuderen, zacht te zijn van karakter en de gave hebben van het onderricht”. Tenslotte is niet iedereen een leraar.

Het onderwijs is voor de Drie Oecumenische leraren geen onderdeel van ons leven, maar ons ganse leven. Daarom kan men slechts de betekenis van het onderwijs vatten in de persoon zelf van Christus, die het Leven zelf is. In de praktijk is het onderwijs een weg naar het leven, een weg naar Christus en de opheffing van de dood.

We hebben het recht niet de Drie Hiërarchen te zien als loutere bisschoppen, of als loutere asceten, of als aparte wetenschappers. Nee, de Drie Hiërarchen belichamen deze kwaliteiten tegelijkertijd. Ze zijn predikers van Christus, die het leven van de Kerk van Christus beleven en zich inspannen en helpen voor een verbetering van het drama van de mens. “Een voornaam streven van het onderwijs is de redding van de ziel en de schoonheid van de goddelijke dingen”, aldus Gregorios. Het betreft hier geen idealistisch fundament van de zin van het onderwijs. Met deze woorden legt Gregorios theoretisch de grondslag van iets dat hij empirisch poogt te beleven in zijn persoonlijk leven. Nl. hoe de vervolmaking van de mens in deze schoonheid van de goddelijke dingen – die in de wereld bestaan en enkel door het menselijk verstand te vatten zijn – het doel is van het onderwijs.

De standpunten van de drie grote geestelijke figuren en leraren van de orthodoxe theologie waren het product van diepere oprechte beleefde bevestiging van een God-menselijke relatie.

We vieren dus het feest van de Drie Grote Verlichters van de Godheid. We eren de goudblinkende monden van het christelijke woord. Het volstaat echter niet hen te eren. We dienen naar hen te luisteren. Zeker in een tijdperk waarin waarden en principes in het belachelijke worden getrokken en over boord worden gegooid, hebben we meer dan ooit nood aan een gids die ons leidt op de weg van de deugd. We hebben nood aan waarachtige voorbeelden, zoals deze Drie Grote Hiërarchen. Hun feest is daarom een aanleiding om hen nog meer te bestuderen.

Het probleem van de jeugd van vandaag is dat wij onszelf hebben willen bevrijden van de morele waarden die ons werden onderwezen. Laten we daarom leren uit het begrip metanoia, wat betekent verandering van denkwijze en van levenswijze, door nieuwe wegen in te slaan, die ons helpen ons leven een waarachtiger kerkelijk karakter te bieden. En daar waar we niet meer in staat zijn zelf iets te doen, laat ons daar God zelf spreken!

Met andere woorden, als het leven van onze jongeren iets meer kerkelijk zal zijn, dan zal het iets minder hectisch en stresserend zijn. God is het voorbeeld van liefde. God is liefde. Dat wat onze jongeren nodig hebben en dat waar wij nood aan hebben, is van in ons hart en in ons leven wat meer plaats te voorzien voor God. Laat ons pogen dit te verwezenlijken. Voor onszelf en voor onze kinderen. Voor vandaag en voor morgen. Maar ook voor de eeuwigheid. Amen.